Nieszczęśliwa miłość

Po wojnie Magdalena Pyka i pewien młody milicjant, rodem z Polski, pracujący na posterunku milicji w Pietrowicach mieli się ku sobie. Magda była córką Johanna Pyka ur. w 1900 r. i Marii Smuda ur. w 1905 r. Po wojnie rodzina Pyka mieszkała przy ul. Fabrycznej w domu rodziny Oswald Herud. Jednak rodzice dziewczyny, szczególnie ojciec, po powrocie z żołnierskiej radzieckiej niewoli, byli zdecydowanie przeciwni małżeństwu. Doszło do tragedii, milicjant zastrzelił dziewczynę a potem siebie. Do tragedii doszło w restauracji „Tęczowa” w Raciborzu, gdzie Magdalena Pyka pracowała jako kelnerka. Magda, urodzona w 1930 r., była piękną dziewczyną o blond włosach. W szkole była aktywna, wszędzie było jej pełno. Do tragedii doszło 18 marca 1947 r., Magda miała wtedy zaledwie 17 lat. Ciało konnym karawanem zostało przywiezione z Raciborza. Pogrzeb miał miejsce 22 marca. Ks. Weidler w księdze zgonów zanotował dosłownie „w Raciborzu została rozstrzelana”. Od 1947 r. proboszcz Weidler w kościelnych metrykach „przeszedł” na język polski. Wcześniej pisał po niemiecku. W 1951 r. rodzinę Pyka dotknęła kolejna tragedia - ich jednoroczny syn Alfred umiera na zapalenie płuc. Po tym rodzice dziewczyny wyjechali do Reichu, ale nie od razu. Ojciec Magdy, Johann Pyka, przed wojną prowadził sklep z częściami do maszyn krawieckich i z warsztatem reperacji maszyn do szycia. Moja mama, córka krawca, była tam posyłana np. po zakup igieł do szycia. Po wojnie Johann Pyka pracował w SPK „Jedność” jako nauczyciel zawodu. Zachowała się przedwojenna reklama sklepu i warsztatu Johanna Pyki: „Johann Pyka. Mechaniker Meister. Gross Peterwitz OS. 281. Näh-u. Spezialnähmaschinen f. alle Berufszweige spezialmaschinen für die Herren-konfektion. Gelengenheitskäufe- Reperaturen Unentgeltliche fachmännische Beratung”. [Johann Pyka. Mistrz mechanik. Pietrowice Wielkie na Górnym Śląsku, Nr 281. Maszyny do szycia i maszyny specjalistyczne do szycia dla wszystkich gałęzi rzemiosła, maszyny specjalistyczne dla konfekcji męskiej. Korzystne zakupy i naprawa. Bezpłatne fachowe doradztwo]. Budynek, w którym pracował Pyka wciąż istnieje, dziś mieści się tam „Apteka zielona”. Po 1945 r. budynek miał bogatą historię: na krótko była tam siedziba lokalnego komitetu PZPR. Pod koniec lat 40-tych Gminna Spółdzielnia „Społem” otworzyła tam Punkt Kasowy, który był zalążkiem późniejszego banku spółdzielczego. Później GS miał tam sklep spożywczy, ze szczególnym uwzględnieniem słodyczy, prowadziła go „Alica”, czyli Alicja Mende. Potem zaś mieścił się tam magiel prowadzony przez GS, nadzorowany przez szefową Koła Gospodyń Wiejskich Emilię Wilisz. Po 1989 r. prowadził tam już prywatny sklep spożywczy Adrian Posmyk, potem sklep przeszedł na własność Jarosława Popławskiego i spółki. Gdy ten ostatni wybudował większy, nowoczesny sklep obok, stary budynek po gruntownym remoncie został zamieniony na aptekę. Rok temu ktoś „podrzucił” kamień nagrobny (Denkmal) Magdaleny Pyka. Zostanie wmurowany przy następnym przedłużeniu pamiątkowego muru cmentarnego.

                                                                                                                                                            Bruno Stojer

III Zakon św. Franciszka

Marta Pohl (1878-1955), zd. Latta, oma Weroniki Fojcik, była tercjanką, czyli członkiem III Zakonu św. Franciszka. Zgodnie z tradycją została pochowana w habicie franciszkańskim. Teresa Herud (1882-1956), zd. Gotzmann, też została pochowana jak zakonnica. Gdy Teresa umierała, kazała zawołać wszystkie dzieci i wnuki i wszystkim dała krzyżyki na czoło jako błogosławieństwo. Również Klara Popel (1882-1970) o przydomku Budova została pochowana w habicie. Był to chyba ostatni taki pochówek członków tego zakonu pośród świeckich parafian w Pietrowicach Wielkich. Dziś zakon ten w naszej parafii nie istnieje. Nadal istnieje on jednak w innych parafiach diecezji opolskiej i w kościele rzymskim. W naszej parafii III Zakon istniał na pewno już na początku XX w. „Katolickie Nowiny…” z 8 marca 1902 r. informowały: „Z Pietrowic Wielkich. Nasz kościół otrzymał piękny dar. Związek św. Teresy darował mu biały ornat w cenie 200 marek, zaś członkowie trzeciego zakonu ofiarowali zielony ornat w tej samej cenie. Mamy nadzieję, że wspomniane związki w trosce o kościół znajdą hojnych naśladowców”. 1 grudnia 1906 r. „Katolickie Nowiny pro lid morawský w Pruskėm Slezsku” napisały: „W Wielkich Pietrowicach, od piątku odbywały się rekolekcje dla Trzeciego Zakonu św. Franciszka, które prowadził ojciec franciszkanin Korneliusz z Góry św. Anny. Rekolekcje odprawiano przy wielkiej frekwencji i pobożnie, u komunii św. było 340 osób. W niedzielę po sumie było Te Deum, do Trzeciego Zakonu przyjęto 12 nowych osób a 10 złożyło profesję [śluby zakonne]”.W połowie lat 60-tych XX w. ówczesny ks. proboszcz Ludwik Dziech ogłosił, chyba jak dotąd ostatni, nabór nowych członków do III Zakonu. W latach 70-tych parafianie, a wśród nich i członkowie III Zakonu gremialnie wyjeżdżali do Niemiec. Pozostali w latach późniejszych udali się na puć pod Maków. Na targu staroci w Pietrowicach udało mi się ostatnio nabyć „Brewiarzyk Tercyarski czyli sposób życia i modlenia się dla Tercyarzy”. Tercjarze to członkowie III Zakonu. Został on wydany na St. Annaberg O. S. w 1914 roku w języku polskim. Może u kogoś jest jeszcze taki brewiarzyk w języku niemieckim lub morawskim? Tercjarze św. Franciszka z Asyżu obchodzą w tym roku 800-lecie swojego istnienia. W 1201 r. założono I Zakon franciszkański - męski, zaś w 1211 r. II Zakon franciszkański - żeński. W 1221 r. św. Franciszek z Asyżu idąc naprzeciw potrzebom ludzi świeckich założył III Zakon, czyli Franciszkański Zakon Świeckich. Pierwsze wspólnoty III Zakonu szybko pojawiły się na Śląsku, wkrótce po przybyciu franciszkańskich zakonników do Wrocławia (1236) czy do Krakowa (1237). Przed II wojną światową III Zakon przeżywał rozkwit. Kiedyś na Annabergu dla tercjarzy głoszono po 60 rekolekcji rocznie. Jakie są zadania uczestnika tej świeckiej wspólnoty franciszkańskiej? Żyć zgodnie z ewangelią, wiernie wypełniać obowiązki swego stanu, zachowywać umiarkowanie, skromność i pokorę, zawczasu sporządzić testament (by po smyrci ne było komedyji we familii), odwiedzać chorych i starszych. Brać udział w codziennej mszy św. jeśli jest taka możliwość, odmówić w ciągu dnia pewne modlitwy, a wieczorem zrobić rachunek sumienia, zachowywać post w piątki i ewentualnie w środy, regularnie się spowiadać i uczestniczyć w spotkaniach tercjarzy.                                        

Bruno Stojer   

 Klucznik Ewald z Gródczanek

Dnia 3 czerwca zmarł Ewald Pientka (1941-2021) z Gródczanek, długoletni klucznik kościółka św. Krzyża. Do obowiązków klucznika należało otworzyć rano główne drzwi do kościółka, a wieczorem je zamknąć. I tak przez kilkanaście lat. Pierwszy raz spotkałem Ewalda na początku lat 70- tych XX wieku, gdy przyjeżdżał do kościółka po trawę skoszoną przez Roberta Leksa (1908-1971), mieszkańca Skowronkowa. Trawa była zawsze skoszona, Ewald miał paszę dla swojego inwentarza, a proboszcz nie musiał się o to starać. Dziś koszenie trawy przy kościółku to problem i koszty. Ewald przyjeżdżał po trawę charakterystycznym wozem, baloniokiem (wóz z kołami z oponą i dętką ) podobnym do przyczepy traktorowej, ale z dwiema ojama, ale na jedneho kunia. Był człowiekiem uczynnym, pomagał też przy różnych pracach prowadzonych przy kościółku św. Krzyża. Powiadał, że w Gródczankach nie ma sensu kłócić się z sąsiadem, bo jak się pokłócisz to wtedy nie ma z kim rozmawiać. Był członkiem OSP w Gródczankach. Jego ojcem był piekarz Oswald Pientka (1902-1972)- Pietrzyk, a matką Anna Wollnik (1903-1982)- Jurek. Oboje byli z Pietrowic, ślub wzięli w 1931 roku w Raciborzu. Kupili działkę w Gródczankach, na której wybudowali dom z piekarnią. Od 1934 w Gródczankach funkcjonowała piekarnia Oswalda wraz ze sklepem spożywczym, wypiekali chleb, bułki i roszki. Wcześniej ludzie w wiosce przeważnie piekli chleb sami w domu. W sobotę i przed świętami do piekarza kobiety z Gródczanek zanosiły przygotowany kołocz. Piekarz Oswald kupował mąkę na miejscu, w młynie na łąkach w kierunku Kietrza na rzeczce Troja (Wiesenmühle). Na podstawie zapisów w książce rachunkowej, brał piekarz mąkę z młyna od konkretnych gospodarzy i Ci w czasie zakupu chleba płacili już tylko za wypiek. Jakież to wszystko było proste, praktyczne i ekologiczne (transport przy produkcji chleba odbywał się tylko we wiosce). Wyroby z piekarni w Gródczankach cieszyły się dużym powodzeniem. Niektórzy pietrowiczanie jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku każdej soboty jeździli wcześniej rano na rowerze do Gródczanek by zakupić chleb, chrupiące bułki i pyszne roszki. Po Oswaldzie piekarnię prowadził jego syn, Hubert (1932-1995)- najstarszy brat Ewalda. Gdy zamknięto piekarnię w Gródczankach, to Hubert pracował w pietrowickiej piekarni. Ewald Pientka miał bardzo mocne pietrowickie korzenie. Jego dziadek Johann Pientka(1869-1915) był pietrowickim mistrzem krawieckim. Jego dalsi przodkowie uprawiali rolę: Carl Pientka (1822-1878), Joseph Pientka (1792-1848), Mathias Pientka( 1764-1832), Franz Pientka (1734-1786), Wenzel Pientka (1688- 1739), Gregor Pientka (1652-1737).                                      

Bruno Stojer

Nasi krawcy- rodzina Paletta (Paleta)

I pokolenie

Nazwisko Paletta ma zapewne korzenie w południowej Europie, może włoskie. Ród Paletta w naszej wiosce wziął  swój początek od przyjazdu Antona Vincenza Paletta (1788-1866) do Pietrowic. Był on synem Bauera z Wiechowic (gmina Branice, niedaleko granicznej rzeki Opawica). Ożenił się  z córką makowskiego młynarza Judith Kubiczek. Zapewne osiedlił się na posesji na Welkej Stranie gdzie obecnie gospodarzy Patryk Paletta.

II pokolenie

 Pierwszy pietrowicki Paletta miał sześciu synów: Ignatz (1815-1893), Mathias (1818-1819), Franz (1820-1879), Joseph (1823-1891), Anton (1826-1826), Thomas (1827-1832). Najstarszy syn Ignatz ożenił się w Taumitz (dziś część Głubczyc). Trzech synów zmarło w młodym wieku, np. Mathias zmarł na krztusiec, mając niecałe dwa lata. Dziś dzieci są szczepione na tę chorobę. Jednak nie wszyscy rodzice zgadzają się na te obowiązkowe szczepienia i choroba powoli powraca. Franz  ożenił się z pietrowiczanką Johanną Skerhut. W metrykach został zanotowany jako kołodziej (Stellmacher). Joseph ożenił się z pietrowiczanką Franciscą Mludek, był rolnikiem.

III pokolenie

Zatem dwaj bracia Franz-kołodziej i Joseph-rolnik rozwijają dalej ród Palettów w Pietrowicach. Kołodziej Franz Paletta ożenił się z Johanną Skerhut w 1847 roku, mieli 9 dzieci, w tym 3 synów. Trzeci syn Thomas (1859-1913) ożenił się z Franciszką Kollar i zostali obdarowani dziesięciorgiem potomstwa, w tym trzema synami. Thomas był pierwszym pietrowickim Palettą- krawcem. Rolnik Joseph (1823-1891) ożenił się z Franciszką Mludek. Zostali obdarowani  też dziesięciorgiem potomstwa: pięcioma synami i pięcioma córkami.   c.d.n.

IV pokolenie

Krawiec Thomas Paletta miał dziesięcioro dzieci w tym trzech synów: Franza (1883-1923), Josepha (1889-1974) i Johanna (1900-1969). Wszyscy trzej wykonywali zawód krawca. Franz Paleta (1883-1923) ożenił się z  Eufemią Offik (1885-1968). Ojcem Eufemii Offik był mistrz krawiecki Christoph Offik (1839-1900). Zarówno Franciszka Paleta, który zamieszkał     w domu swojej małżonki, jak i jego syna Johanna określano  przydomkiem Krzisztof, od imienia teścia. Mieszkali przy drodze do cmentarza. Na początku 2021 roku rodzina Paletta sprzedała ten dom. Ostatnim jego mieszkańcem  był Józef Paletta (1951-2018). Zwano go Juppek. Józefa Paletta (1889-1974) pamiętano  jako krawca i rolnika, który uprawiał ziemię krowami. Pozostał na ojcowiźnie.  W 1920 roku ożenił się z Józefą Osadnik ze Zawodzia. Johann(1900-1969) też był krawcem i zbudował dom na Końcuwsi pod koniec lat 20-tych XX wieku.  W 1928 roku  ożenił się z Marią Bulok. Można powiedzieć, że w czwartym pokoleniu cały ród Palleta zajmował się krawiectwem.

V pokolenie 

Franz Palleta (1883-1923) i jego żona Eufemia doczekali się dziewięciorga potomstwa. Najstarszy syn Johann (1911-1982) i najmłodszy syn Alojz (1923-1991) zostali krawcami. Ich siostra Maria(Marika)(1916-1996) też była krawcową i szyła w „Jedności”. Johann mieszkał w domu rodzinnym, na drodze do kyrhova (dziś ul. Krawiecka). Wraz z żoną Jadwigą Miszka (1916-2002) uprawiali też małe gospodarstwo rolne używając zaprzęgu z krowami.  W 1935 roku zostały wybudowane masywne chlewy z czerwonej cegły. Pomieszczenie w chlewie, w którym trzymano świnie i kury nazywano pustok. Po 1945 roku Johann Paleta szył dla zakładu krawieckiego Władysława Skoczka w Katowicach. Uszyte ubrania i płaszcze pakował do walizek i pociągiem zawoził do Katowic. Gdy właściciel zakładu w Katowicach zmarł, szył dla SPK Jedność, która mieściła się wtedy  u Łaty na Fabrycznej.             W 1955 roku dom ojca dźwignył, czyli dobudował piętro. Gdy jednemu klientowi  z Kietrza Johann wyznał, że ma kłopoty, bo nie może dostać desek na podłogę, ten odpowiedział, że nie ma problemu i na następną przymiarkę krawiecką przytaszczył deski wyrwane z jakieś podłogi. Ciekawostką jest, że zdarzył mu się też klient z miejscowości Wódka w powiecie głubczyckim  o nazwisku Piwko.         

Około 1962 roku Johann Paletta  zaczął pracę na taśmie w nowych wybudowanych halach krawieckich. W 1961 roku, po podziale rodzinnego gospodarstwa, już nie uprawiał pola, ale szył jeszcze w domu po fajramcie. W tygodniu szył do dziesiątej wieczorem, a w niedzielę po obiedzie przygotowywał wykroje na cały tydzień. Około czwartej po południu był już gotowy i wtedy szedł na niedzielny spacer czasami zahaczając „na jednego” u Wankego (gospoda na Małej Stranie). Johann Paletta miał  łąkę na Parcelkach na końcu Społka. Była ona  spadkiem po teściu Stefanie Miszka (1880-1973). Jedna taka łączka to był oblizek (skrawek)  o szerokości około 6 m i długości około 20 m. Palettowie mieli tam takie 3 łączki. Jak już trawa była skoszona, to pasły się tam kozy i gęsi. Jeszcze po wojnie wiele  osób wypasało kozy i gęsi na łąkach.                                                                                   

Brat Johanna, Alojz Paletta (1923-1991) też postanowił zostać krawcem. W latach 1938-1941 pobierał naukę u mistrza krawieckiego Josepha Klobuczek, którą ukończył uzyskując tytuł czeladnika. U swego mistrza zaczął też pracować. Jednak nie długo, bo w 1942 roku został powołany do wermachtu na front wschodni. Tam został ciężko ranny i po leczeniu skierowano go do Landesfürsorgeamt we Wrocławiu. Po zakończeniu nauki w 1944 roku uzyskał w Dreźnie dyplom mistrza krawieckiego męskiego. W 1947 roku, dyplom wydany w Dreźnie został uznany w  Katowicach w  Izbie Rzemieślniczej. Mistrz krawiecki Alojz wybudował dom na ul. Raciborskiej i tam prowadził swój warsztat krawiectwa męskiego i damskiego.  Był to ostatni wielki prywatny warsztat krawiecki w Pietrowicach. Jego uczniami byli: Hubert  Piegza, Antoni Górecki, Paweł Pieczarek, Franciszek Wittek, Dieter Dziacko, Rudolf Libera, Manfred Mozler, Gernot Ciemienga, Henryk Sawicki, Władysław Paczkowski, Franciszek Sobota, Ludwig Besz, Ludwig Głogiewicz, Stanisław Kadzioła, Zygmunt Kraszny. Zakład nie narzekał na brak klientów. Jego klientami byli: ks. Joachim Kubiczek, ordynator dr Konzal z Raciborza, dyrektor I LO Marian Lipa i wielu innych znamienitych osób. Dyplom czeladnika u mistrza Alojza zdobyli: Alfred Franitzek, Jan Paletta, Franciszek Wittek, Paweł Pieczarek, Władysław Paczkowski, Stanisław Kadzioła. U mistrza Alojza pracowali: Paweł Pieczarek, Władek  Paczkowski  z Baborowa , Franciszek Wittek z Ocic i jeden krawiec z Tłustomost. W 1980 roku mistrz Alojz z rodziną wyjechał na Zachód, posesję kupiła rodzina Pazdecki. W Niemczech Alojz  śpiewał w  chórze kościelnym w Karlsruhe(Hl.Geist Karlsruhe–Daxlanden). Paweł Pieczarek (1936-2015), były pracownik mistrza Alojza, znalazł zatrudnienie u Alfreda Marcinka z Gamowa, który wybudował jeden dom na ul. Raciborskiej, a drugi na Sześcichałupach. Gdy i on wyjechał do Niemiec to Paweł Pieczarek zatrudnił się w punkcie krawieckim u Mutkeho na Welkej Stranie.

Dziadek Pawła Pieczarka - Karol (Jonek) był krawcem i wybudował dom w 1910 roku na ul. Janowskiej. Mieli sześcioro dzieci: Katarzyna, Franc, Józefek, Maks, Jerzy, Alojz i Marika. Ojcem Pawła był Maks, który ożenił się w 1932 roku z Anną Pieczarek (nie była krewną). Max jak wyjechał do pracy w 1936 roku do Norwegii to wrócił dopiero w 1946. Tylko raz, gdy był chory, był na urlopie. Siostra Pawła, Alicja Pieczarek 35 lat przepracowała na krajalni SPK „Jedność”.  

Alfred Paletta(1932-2017), był synem Johanna na Końcuwsi. Po zakończeniu II wojny światowej uczył się u majstra Franza Mendzigall na Welkej Stranie. Jeszcze po wojnie warsztat Mendzigalla szył dla starozakonnych. Potem pracował w warsztacie ojca Jana (1900-1969), w którym razem z matką i siostrą Gertrudą tworzyli zgrany i wydajny zespół uprawiający chałupnictwo dla SPK „Jedność”. Ojciec Jan Paleta pochodził z gospodarstwa na Welkej Stranie. Gdy spółdzielnia krawiecka w 1961 roku postawiła nowe hale, to Alfred Paletta, jak wielu innych młodych krawców „uciekło na taśmę” . Na taśmie pracowało się tylko 8 godzin, natomiast chałupnik w domu szył od rana do wieczora. Alfred był właścicielem jednego z pierwszych powojennych prywatnych aut osobowych. Była to czeska skoda. W tym samym czasie samochody kupili też inni krawcy – Jerzy (Jorg) Herud „simkę” i Jerzy Gotzmann „warszawę”.

Alojz Paletta (1922-1993),syn Józefa, a kuzyn Alojza z ul. Raciborskiej był rolnikiem i krawcem. Alojz gospodarzył na niecałych 4 ha, obrabianych zaprzęgiem krów i pracował jako krawiec- chałupnik w SPK „Jedność”. W 1952 roku ożenił się z Klarą Sławik ze Sudoła i od tego czasu ich gospodarstwo rolne rozwijało się i nabierało rumieńców, niemniej pracował jeszcze jako krawiec przynajmniej do 1965 roku. Jednak z zamiłowania był rolnikiem. W 1968 roku kupił traktor Ursus 28. Był to drugi nowy traktor w Pietrowicach, pierwszy ciągnik rok wcześniej kupił jego szwagier Jerzy Newerla. W 1976 roku razem z zięciem Bernardem zbudowali jedną z pierwszych maszyn do sadzenia kartofli. Skonstruowali też dwurzędowy miner i zawieszone brony. Po pożarze gospodarstwa w 1966 roku nie załamują się, wręcz przeciwnie rozszerzają statek(gospodarstwo), kupując sąsiednią działkę wraz z domem od rodziny Głąb. Wcześniej posesja należała do kowala Wachtarz. Budują nowe budynki gospodarcze i rozszerzają areał pól prawie do 20 ha. Gospodarstwo przejął syn Alojza Henryk(1960-2013), a po nim jego syn Patryk. Córka Alojza, Krystyna(po mężu Franiczek) pracowała jako krawcowa w SPK „Jedność”. Kuniec.                                                                           

Bruno Stojer