Tajemniczy krzyz
Juz dawno temu zaintrygowal mnie krzyz z tajemniczym napisem stojacy w Krowiarkach
przy drodze dojazdowej od strony Pawlowa. Nikt
z mieszkanców Krowiarek nie umial o nim nic powiedziec. Dopiero w czasie
tych wakacji odslonila mi sie historia tego krzyza, a to za sprawa ksiazki "Góra
Sw.Anny" E.S.Polloka. Ksiazka opowiada o sanktuarium swietej Anny oraz
o fundatorach kosciola, klasztoru i kalwarii - rodzie von Gaschin z Zyrowej.
Zyrowa jest mala wioska niedaleko Góry sw. Anny, gdzie znajduje sie zamek
rodowy von Gaschin. I na tym krzyzu w Krowiarkach widnieja imiona przedostatniej
rodziny rodu von Gaschin wraz z rodowym herbem.
Ale po kolei.
Gaschinowie wywodza sie z Niemiec z rodu Bersten II, który to w poczatkach
XIII-go stulecia przybyl do Polski wraz z innymi osadnikami. Tu rozgalezili
sie w rózne rodziny. Jednym z potomków byl Jan Wierzchlejski,
który sluzyl jako rotmistrz w wojsku polskim. Niektóre zródla
podaja, ze rodzina von Gaschin jest pochodzenia polskiego,
o czym ma swiadczyc brzmienie nazwiska Gaszyna, jakiego przez pewien czas uzywali.
Mozna równiez wyczytac, ze pochodza od czeskiego rodu Velenów,
co laczy sie najprawdopodobniej z tym, ze Czesi jako pierwsi nadali im tytuly
rycerskie. Na zamku
w Zyrowej, swej rodowej siedzibie, umiescili herb przodków, rodziny Bersten
II. Protoplasta rodu byl Nicolaus Gaszynski zwany "Silesius", który
ozenil sie w 1554 roku
z Magdalena córka Mikolaja Klemy pana na polowie Kietrza i na Sudole.
W 1557 roku biskup olomuniecki oddal Nicolausowi w lenne prawo swoje dobra tzn.
druga polowe Kietrza oraz czesc wiosek: Langowa, Kratowow i Erenberg. W niedlugim
czasie spalil sie kosciól w Kietrzu. Jego nowy wlasciciel wraz z poddanymi
odbudowywali swiatynie. W roku 1586 podniesiono Gaszynów do stanu rycerskiego.
W roku 1618 rozpoczela sie wojna trzydziestoletnia. Gaszynowie byli jednym
z nielicznych rodów szlacheckich na Slasku, którzy w czasie wojny
1618-1648 nie przeszli na wiare zreformowana. Walczyli u boku austriackiego
cesarza Ferdinanda i za dochowanie mu wiernosci oraz poparcie religijne
w zwalczaniu protestantów podniesieni zostali w 1621 roku do stanu baronów.
Gaszynowie walczyli u boku cesarza Ferdinanda przeciw Turkom, gdzie wykazali
sie mestwem i przywiazaniem do korony za co otrzymali tytul dziedzicznych hrabiów
austriackich. Melchior von Gaschin urodzony w 1581 roku w Kietrzu zostal cesarskim
radca i Kanclerzem Ksiestwa Opolskiego i Raciborskiego. Do juz posiadanych tytulów
rodowych doszedl w 1653 roku tytul hrabiów Rzeszy (Reichsgraf).Gaszynowie
zmienili nazwisko na von Gaschin, choc czesto podpisywali sie z francuska, de
Gaschin. Hrabia Melchior von Gaschin w roku 1655 postanowil wybudowac kosciól
na szczycie Góry sw. Anny i klasztor dla zakonu Franciszkanów.
Aby podarowac zakonnikom ziemie pod klasztor - mimo, ze Slask nalezal wówczas
do cesarstwa austriackiego - hrabia Melchior potrzebowal uzyskac zgode króla
polskiego Jana II Kazimierza. Habsburgowie austriaccy zalegali
u Wazów polskich ze splata sum z tytulu posagu ksiezniczek austriackich
zon Zygmunta III i Wladyslawa IV.
W zwiazku z tym w 1645 zawarto miedzypanstwowa umowe na mocy której cesarz
austriacki oddal w zastaw na lata 1645-1666 Ksiestwo Opolskie i Raciborskie
Koronie Polskiej, by z podatków mogla sciagnac odpowiednio zalegla sume
i dlatego tez Jan II Kazimierz musial wyrazic zgode na darowizne. Po uzyskaniu
zgody króla polskiego oraz pozwolenia od biskupa wroclawskiego, w 1657
spisano akt nadania w jezyku staroczeskim, ówczesnym jezyku kancelaryjnym,
a jego brzmienie w oryginale bylo nastepujace: "My Jan Kazimir z Buozy
Milosti Kral Polsky, Welike Knize Litewskie Ruske Pruske Mazowskie Samogitske
Ifflandtske Smolinskie a Czernichowskie, Knize
w Slezy Opolske a Ratiborzke, gakuoz take Szwedtskij Gotskij a Wandalskij diedicznij
Kral...". Tlumaczenie na jezyk polski tego fragmentu brzmi: " My Jan
Kazimierz
z Bozej Laski Król Polski, Wielki Ksiaze Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki,
Kurlandzki, Inflandzki, Smolenski i Czernichowski, Ksiaze Opolski i Raciborski
a równiez dziedziczny król Szwecji, Gotów i Wandali...".
Graf Melchior von Gaschin zmarl w 1665 roku w Polskiej Cerekwi i zostal pochowany
w kaplicy rodowej OO. Dominikanów w Raciborzu.
Matka Carla Ludwiga von Gaschin w testamencie z 1724 roku rozporzadzila, aby
syn sprzedal jej dom w Raciborzu i za te pieniadze wystawil na rynku w Raciborzu
statue na czesc Najswietszej Marii Panny. Powodem tej hojnosci byla panujaca
tu w 1708 i 1715 roku zaraza. Carl Ludwig von Gaschin dolozyl 400 zl. i posag
wystawil. Posag jest ozdoba i glównym punktem raciborskiego rynku do
dnia dzisiejszego.
Od 1740 do 1742 trwala pomiedzy Prusami i Austria wojna o Slask. Zwyciestwo
odniosla armia pruska pod dowództwem króla Fryderyka II - popularnie
zwanego Alter Fritz (Stary Frytz). Slask przeszedl pod panowanie pruskie. Tylko
czesc Slaska tzw. Ziemia Hulczynska pozostala przy Austrii. Na naszych terenach
obecna granica polsko - czeska stala sie granica prusko - austriacka. Gaschinowie
nie byli ta wojna zachwyceni, poniewaz wiedzieli, ze nigdy nie bedzie im lepiej
jak przy koronie austriackiej. Nikt z hrabiowskiej rodziny nie bral udzialu
w walkach. Slask byl zacofana prowincja. Dopiero za rzadów Starego Fritza
rozpoczal sie jego rozkwit. Wprowadzono tu m.in. hodowle hiszpanskich owiec,
polecono uzywac nawozu, rozszerzono uprawe tabaki, lucerny, lubinu, koniczyny
i chmielu. Szczególnym oczkiem w glowie hrabiego byly kartofle, które
wprowadzano na pola calej zachodniej Europy.
O tym, jak Gaschinowie wprowadzali uprawe kartofli na Slask - napiszemy w nastepnym
numerze.
Hrabia Antoni von Gaschin urodzony w 1726 roku byl czlowiekiem niezwykle krzepkim.
Byl tak mocny, ze w dwóch palcach lamal pieniadze, a dwoma rekami podkowy.
Hrabia Amand von Gaschin ozenil sie w 1837 roku z hrabina Fanny Leszczyc - Suminski.
Byl dobrym gospodarzem swoich dóbr. W 1842 kupil od swego kuzyna hrabiego
von Strachwitz Polnish Krawar (Krowiarki) oraz Makau (Maków) i przeniósl
sie tu z Zyrowej. Z malzenstwa Amanda i Fanny urodzilo sie troje dzieci: syn
Niclaus oraz dwie córki hrabianka Wanda
i hrabianka Pamela. I wlasnie piec imion tej rodziny znajduje sie na krzyzu
przydroznym w Krowiarkach: Amand (ojciec), Fanny (matka), Wanda i Pamela (córki),
Niclaus (syn). Krzyz jest z roku 1854, czyli zostal wystawiony po
12 latach pobytu rodziny
w Krowiarkach.
Hrabianka Wanda po smierci ojca zostala jedyna spadkobierczynia. Jako 19 letnia
dziewczyna oddala reke Graffowi Hugo Henckel von Donesmark. Hrabia Amand, jego
zona Fanny i ich syn Niclas zostali pochowani w makowskim kosciele gdzie spoczywali
do 1888 roku. Potem zostali przeniesieni do wybudowanego rodzinnego mauzoleum
przy zamkowym parku w Krowiarkach.
O pobycie szczatków hrabiowskiej rodziny w makowskim kosciele swiadcza
pozostawione wmurowane 4 kamienne tablice w obecnej kaplicy pogrzebowej z odpowiednimi
napisami w jezyku niemieckim
1o Reichsgraf Amand von Gaschin Erbherr auf Polnisch Krawan Makau und Lehn Katscher
gest. zu Breslau 1866 (spadkobierca Krowiarek, Makowa i lennego Kietrza zmarl
we Wroclawiu 1866).
2o Reichsgräfin Fanny von Gaschin geb. Leszczyc - Suminska gest. zu Polnische
Krawan 1879 (z domu Leszczyc - Suminska zmarla w Krowiarkach w 1879).
3o Reichsgraf Niclaus von Gaschin gest. zu Wien 1877 (zmarl w Wiedniu w 1887).
Czwarta tablica dotyczy Ellinor Henckel von Donnesmark gest. 1884 zu Polnisch
Krawan (zmarla w 1884 w Krowiarkach).
Byla to skrótowa historia zacnego rodu von Gaschin. Moze wiecej ciekawych
szczególów przedstawimy pózniej. Na pytanie - czy solectwo
Amandów (przed wojna Amandhof) wywodzi swoja nazwe od hrabiego Amanda
von Gaschin? - na dzien dzisiejszy nie umiem odpowiedziec. Moze ktos pomoze?
B.Stojer